همودیالیز شبانه چیست؟ معرفی معایب، مزایا و چالش ها

مفهوم همودیالیز شبانه (Nocturnal hemodialysis) اولین بار توسط شلدون در سال 1968 مطرح شد. اولین برنامه همودیالیز شبانه توسط رابرت یولدال در سال 1994 در بیمارستان ولزلی تورنتو با هدف بهبود پیامدهای کلینیکی و کیفیت زندگی بیماران پیاده‌ سازی و انجام شد. در این برنامه بیماران 3 روز در هفته هر بار به مدت 8 ساعت تحت درمان همودیالیز قرار می‌ گرفتند.

اما به مرور زمان از تعداد بیماران شرکت‌ کننده در این برنامه کاسته شد. عوامل متعددی در کاهش تعداد بیماران موثر بود از جمله، شرایط جسمانی بیمار (علاقه کمتر بیماران با کاموربیدیتی بیشتر به ادامه همودیالیز شبانه)، ‌باز پرداخت هزینه‌ های درمانی و بالاتر بودن هزینه‌ های مستقیم دیالیز شبانه.

همچنین، ایجاد تنوع در ارائه خدمت دیالیز و ساخت مراکز دیالیز در نقاط دورتر مشابه خانه‌ های بهداشت از دیگر عواملی بود که سبب شد بیماران به روش‌ های جایگزین همودیالیز شبانه روی آورند. این در حالی بود که بیماران علاقمند به همودیالیز شبانه در نقاط مختلف دنیا توزیع یکنواختی نداشتند؛ برای مثال در سال 2009، استرالیا، نیوزلند و فرانسه بیشترین تعداد بیمار همودیالیز شبانه را داشتند.

از طرفی، مطالعات انجام‌ شده طی سال‌ های 1992-2012، نشان دهنده آن بود که مدت زمان حیات بیماران دیالیزی در طی این سال‌ ها بهبود نداشت.

برای مثال، مدت زمان حیات یک خانم 55 ساله تحت همودیالیز 5 تا 15 سال تخمین زده شده بود در حالی که طبق مطالعات انجام‌ شده در آمریکا، یک خانم 55 ساله، 26 سال دیگر می‌توانست به زندگی ادامه دهد.

طبق مطالعات انجام‌شده، به نظر می‌رسد که افزایش مرگ و میر بیماران دیالیزی ناشی از عدم پاکسازی کافی سم‌ های اورمیک است. این در حالی است که، افزایش مدت زمان دیالیز همراه با بهبود پیامدهای کلینیکی بخصوص ادامه حیات و بهبود کیفیت زندگی بیماران است.

با توجه به محدودیت ساعات کاری مراکز همودیالیز و تعداد زیاد بیماران تحت پوشش این مراکز، افزایش مدت زمان و فرکانس همودیالیز در طی شیفت‌های کاری مراکز، امکان‌پذیر نیست.

بنابراین راه‌ حل جایگزین همودیالیز در منزل است. اما بسیاری از بیماران به دلایل مختلف از جمله ترس از انجام دیالیز در خانه، بازسازی و آماده‌ سازی شرایط خانه برای قراردهی و نصب دستگاه، هزینه‌ های درمان و بازپرداخت ناکافی از طرف بیمه‌ ها از انجام دیالیز در خانه امتناع می‌ کنند. بدین ترتیب می‌توان به دنبال ایجاد تنوع در خدمت ارائه‌شده از طرف مراکز دیالیز و انجام همودیالیز شبانه در این مراکز بود.

نظرگاه بیماران

یکی از دغدغه‌ های اصلی بیماران دیالیزی مدیریت زمان و اختصاص وقت برای انجام دیالیز در مرکز در کنار رسیدگی به کار و فعالیت‌ های اجتماعی و روزمره است.

در واقع بیماران با چالش همیشگی هماهنگی فعالیت‌ های خود و شیفت مراکز دیالیز روبرو هستند و همین عامل یکی از دلایل غیبت بیماران دیالیزی است که بر روند درمان و کیفیت زندگی آنان اثر مخرب دارد. بدین ترتیب، ارائه راهکار های جایگزین برای همودیالیز رایج در مراکز، اهمیت بسیاری دارد؛ مانند انجام همودیالیز شبانه در مراکز.

همودیالیز شبانه برای بیماران این امکان را فراهم می‌کند که طی ساعات روز به کار و فعالیت‌های خود بپردازند و شب را به انجام همودیالیز اختصاص دهند و حین دیالیز به استراحت نیز بپردازند.

همین عامل یکی از دلایل اصلی تمایل بیماران بخصوص شاغلین به همودیالیز شبانه است، بگونه‌ ای که در مطالعات نشان داده شده است که احتمال شاغل‌ بودن بیماران همودیالیز شبانه نسبت به بیماران همودیالیز رایج بالاتر است.

آنچه مسلم است بیمار شاغل درآمد دارد و راحت‌ تر می‌ تواند از پس هزینه‌ های درمان برآید که بر میزان رضایت و کیفیت زندگی او بسیار اثر گذار است.

از طرف دیگر، ارائه تنوع در سبد ارائه خدمت دیالیز و ایجاد حق انتخاب برای بیماران، سبب مشارکت فعال‌ تر آنان در فرآیند درمان شده و بیمار حس ارزشمندی بیشتری را دریافت می‌ کند.

بدین‌ ترتیب میتوان گفت ایجاد تنوع در روش‌ های درمانی در راستای برنامه‌ ریزی بهتر بیماران برای رسیدگی به کار و فعالیت‌ های روزمره و دادن حق انتخاب به آنان، از جمله مواردی است که در علاقمندی و تمایل بیمار برای شروع و ادامه یک روش درمانی موثر است.

همچنین بخوانید >> عوامل خطر و راه های پیشگیری از سرطان کلیه

مزایا، معایب و چالش‌ های همودیالیز شبانه

دانستن مزایا، معایب و چالش‌ های همودیالیز شبانه می‌ تواند در برنامه‌ ریزی بهتر برای پیاده‌ سازی یک سیستم موفق ارائه‌ دهنده خدمت همودیالیز شبانه با تمرکز بر مزایا همراه با تلاش در راستای حل مشکلات رهگشا باشد.

مزایای همودیالیز شبانه

از مزایای همودیالیز شبانه به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

• ارزش قائل‌شدن برای بیمار با ایجاد حق انتخاب برای او و همراهش
• کنترل زمان، آزادی عمل و رسیدگی بهتر به شغل و فعالیت‌ های روزمره
• کاهش مرگ و میر و بهبود کیفیت زندگی بیماران
• بهبود پیامد های کلینیکی شامل وضعیت خواب، پاکسازی سموم و اوره، کاهش مصرف دارو، و عوامل خطر بیماری‌ های قلبی- عروقی به دنبال افزایش مدت زمان و فرکانس دیالیز
• محدودیت غذایی کمتر بیماران با افزایش مدت زمان و فرکانس دیالیز

پیامدهای کلینیکی

یکی از دغدغه‌ های همیشگی بیماران و پزشکان این است که مدالیته‌ های مختلف درمانی چه پیامدی بر سلامت، کیفیت زندگی و پارامترهای کلینیکی بیماران دارد.

آگاهی بیماران از پیامد های کلینیکی منجر به مسئولیت‌ پذیری بیشتر بیمار در قبال روش درمانی و مراقبت از خود شده که می‌ تواند اثر مضاعف داشته باشد و حتی سبب بهبود پیامد های کلینیکی نیز شود.

از جمله مهمترین این پیامدها می‌ توان به مرگ و میر و بقا، بیماری ‌های قلبی عروقی، میزان مصرف دارو، KT/V، UF، UR، کیفیت خواب، و بطور کلی کیفیت زندگی بیماران اشاره نمود. با توجه به مطالعات انجام‌ شده به نظر می‌ رسد که همودیالیز شبانه سبب بهبود حال عمومی بیمار می‌ شود که به دنبال پیامد های کلینیکی حاصل از افزایش مدت زمان و فرکانس انجام همودیالیز است.

همچنین بخوانید >> چگونه از بیماری کلیه پیشگیری کنیم؟

در ادامه اثرات همودیالیز شبانه بر پیامد های کلینیکی ذکر شده بررسی شده است:

• اثر همودیالیز شبانه بر خواب: اختلالات تنفسی خواب در میان بیماران نارسائی کلیوی مرحله آخر بسیار شایع است. آپنه خواب، یکی از انواع این اختلالات، یکی از ریسک فاکتور های بیماری‌ های قلبی عروقی است که می‌ تواند منجر به مرگ و میر و بیماری در این دسته از بیماران شود. در مطالعه سیستماتیک ریویو و متاآنالیزی که به بررسی اثرات بالقوه همودیالیز شبانه، در مقایسه با همودیالیز رایج، بر اختلالات خواب بیماران همودیالیز پرداخته است، مشاهده شده است که با تغییر از همودیالیز رایج به همودیالیز شبانه آپنه خواب کاهش، میانگین اکسیژن اشباع خون افزایش و مدت زمان خواب کاهش می‌ یابد. به نظر می‌ رسد همودیالیز شبانه با وجود بهبود قابل توجه در آپنه خواب ممکن است در کیفیت کلی خواب بهبود خالصی نداشته باشد.

• اثر همودیالیز شبانه بر متابولیسم مواد معدنی: اختلالات متابولیسم مواد معدنی از جمله هایپرفسفاتمی، هایپرکلسمی و هایپرپاراتیروئیدیسم در بیماران تحت همودیالیز مزمن شایع است. بگونه‌ ای که افزایش محصولات سرم-فسفات و کلسیم-فسفات، بطور مستقل با افزایش مرگ و میر بیماری‌ های قلبی عروقی و مرگ‌ و میر کلی مرتبط است. این اختلالات همچنین با کلسیفیکاسیون قلبی عروقی و بیماری‌ های استخوانی نیز همراه هست که عواملی هستند که سبب مرگ و میر کلی می‌ شوند. طبق نتایج یک مطالعه تصادفی کنترل‌شده، همودیالیز شبانه، بعلت پاکسازی بهتر فسفات در مقایسه با همودیالیز رایج، می‌تواند سبب بهبود هایپرفسفاتمی و اختلالات متابولیسم مواد معدنی شود. به نظر می‌رسد اثر همودیالیز شبانه بر هورمون پاراتیروئید متغیر است در حالیکه سبب کاهش سرم فسفات، محصولات کلسیم-فسفات و نیاز به فسفات بایندر ها می‌شود. البته میبایست توجه کرد که اثرات طولانی مدت این تغییرات بر پیامد های قلبی-عروقی و استخوانی نیاز به بررسی و تحقیقات بیشتر دارد.

از طرف دیگر، بیماران نارسائی مزمن کلیوی بعلت اختلالات متابولیسم، از تراکم معدنی استخوانی کمتری برخوردار هستند که می‌ تواند با افزایش ریسک شکستگی استخوانی و در نتیجه ناتوانی بیماران، سپری‌ کردن مدت زمان طولانی در بیمارستان و حتی مرگ و میر همراه باشد.

در سال 2016، اولین مطالعه برای مقایسه تراکم استخوانی در مدالیته‌ های مختلف دیالیز  انجام شد که در آن تغییرات تراکم مواد معدنی استخوان در مفصل ران (گردن فمور و مفصل ران) و ستون فقرات (مهره های کمری 1 تا 4) بیماران همودیالیز رایج و همودیالیز شبانه در ابتدای مطالعه و یک سال پس از درمان ارزیابی شد.

بر طبق نتایج این مطالعه‌ مشاهده ای گذشته‌ نگر، از بین رفتن بافت استخوانی در بیماران همودیالیز شبانه نسبت به همودیالیز رایج کمتر بود و همچنین نرخ شکستگی کمتری مشاهده شد. البته میبایست دقت کرد که سابقه دارویی بیماران نیز در مشخصه های متابولیسم استخوانی آنان موثر است و در این باره نیاز به تحقیقات بیشتری می‌باشد.

• اثر همودیالیز شبانه بر مصرف دارو: کم خونی، فشار خون بالا و اختلالات معدنی و استخوانی از عوارض شایع بیماری مزمن کلیوی است که سبب می‌شود بیماران اغلب رژیم های دارویی پیچیده‌ای داشته باشند. این در حالی است که ساده‌ سازی رژیم دارویی ممکن است پایبندی بیماران را به روش های درمانی نارسائی کلیوی مرحله آخر افزایش دهد. در یک مطالعه گذشته‌ نگر اطلاعات دارویی بیماران در ابتدا، شروع همودیالیز شبانه و سپس در بازه‌های زمانی 3، 6، 12، 18 و 24 ماه پس از شروع همودیالیز شبانه ثبت شد و تعداد داروها و تعداد قرص‌های روزانه آنمی، اختلالات استخوانی، قلبی-عروقی، عفونت‌ها و ویتامین‌ها مورد ارزیابی قرار گرفت. طبق نتایج،  تعداد دارو های مربوط به آنمی، آنتی عفونت‌ ها و ویتامین‌ ها افزایش و تعداد دارو های مربوط به اختلالات استخوانی و قلبی-عروقی کاهش یافت. بطور کلی تعداد قرص‌های روزانه و قرص‌های روزانه آنمی طی یکسال تغییری نکرد بگونه‌ ای که تعداد قرص‌ های روزانه اختلالات استخوانی و قلبی-عروقی کاهش ولی تعداد قرص‌ های روزانه ویتامین‌ ها و آنتی عفونت ها افزایش یافت. البته ذکر این نکته قابل توجه است که درباره هزینه‌ ها و پیچیدگی (دوزهای مختلف دارویی در یک روز یا دریافت چندین دوز از یک دارو هر روز) رژیم دارویی پس از شروع همودیالیز شبانه نمی‌توان نظر قطعی داد و نیاز به مطالعات بیشتر است.
• اثر همودیالیز شبانه بر آنمی: آنمی در بیماران نارسائی کلیوی مرحله آخر همراه است با اتساع و هایپرتروفی نامنطبق بطن چپ، نارسایی قلبی و مرگ و میر. اثرات اریتروپوئتین در درمان آنمی ثابت‌شده است، هر چند دوز بالای آن همراه با ریسک‌های فراوانی است. طبق نتایج بدست‌ آمده در مقایسه میزان هموگلوبین، نیاز به اریتروپوئتین، پروفیل آهن، معیار Kt/V بین بیماران همودیالیز شبانه و همودیالیز در مرکز، مشخص شد که همودیالیز شبانه به دنبال بهبود کلیرنس اورمیک باعث افزایش هموگلوبین، کاهش نیاز بیماران به عامل محرک اریتروپوئتین و بهبود آنمی می‌شود.
• اثر همودیالیز شبانه بر سیستم قلبی عروقی: بیماری قلبی-عروقی عامل اصلی مرگ و میر در بیماران مبتلا به نارسائی کلیوی مرحله آخر است. طبق مطالعات انجام‌ شده، همودیالیز طولانی مدت شبانه منجر به بازسازی مطلوب قلب و عروق با کاهش ابعاد حفره، پسرفت هایپرتروفی بطن چپ و بهبود عملکرد دیاستولیک می شود. علاوه بر آن، مشاهده شده است که تغییر روش درمانی از همودیالیز رایج در مرکز به همودیالیز شبانه در مرکز همراه با کاهش قابل توجه شاخص حجم پایان سیستولیک بطن راست است. همچنین تغییرات در جرم، حجم و عملکرد بطن راست در طول زمان، مشابه با بطن چپ گزارش شده است.

طبق نتایج منتشر شده، به نظر می‌ رسد همودیالیز شبانه بر عملکرد دیواره عروق نیز اثر مثبت دارد. برای مثال، همودیالیز شبانه در مرکز منجر به کنترل بهتر سرم فسفر و در نتیجه بهبود عملکرد اندوتلیال، بعنوان یکی از اولین عوامل ایجادکننده آترواسکلروزیس، می‌شود.

از طرف دیگر، نشان داده شده است که سفتی شریان با همودیالیز شبانه در نتیجه جلسات طولانی تر دیالیز بهبود می‌ یابد. این در حالی است که افزایش سفتی شریانی در بیماران بستری مبتلا به بیماری کلیوی مرحله آخر شایع است و در مقایسه با افراد بدون بیماری کلیوی با سن بالاتر و مبتلا به بیماری فشار خون بارزتر است.

این عارضه منجر به اتساع عروق و هایپرتروفی دیواره عروقی می شود که با افزایش فشار نبض همراه است. افزایش فشار نبض نیز منجر به افزایش بار اضافی بطن چپ و کاهش پرفیوژن عروق کرونر شده که مستعد حوادث قلبی عروقی است.

علاوه بر موارد بیان شده، مدالیته‌ های مختلف همودیالیز با مدت زمان طولانی‌ تر، مثل همودیالیز شبانه، منجر به بهبود پارامتر های الکتورکاردیوگراف مرتبط با مرگ ناگهانی قلب، بعنوان یکی از علل اصلی مرگ و میر در بیماران همودیالیز، می‌شود. برای مثال، به نظر می‌ رسد همودیالیز شبانه می‌ تواند منجر به بهبود T قله تا T دره و دامنه QRS طی 365 روز و 365 روز از آغاز شروع درمان دیالیز شود.

همچنین، همودیالیز شبانه ممکن است مدالیته ایده‌آل برای شروع دیالیز در بیماران مبتلا به نارسائی کلیوی مرحله آخر با  QTc طولانی باشد. طبق نتایج، همودیالیز شبانه سبب کاهش QTc در تمام بیماران و حتی بیمارانی که با QTc طولانی دیالیز را شروع کرده‌اند، می‌شود. در واقع به نظر می‌ رسد مدت زمان دیالیز نسبت به فرکانس انجام آن اثر بهتری بر QTc دارد.

اگرچه نتایج ذکرشده بسیار مسرت‌بخش است اما، همواره تاکید شده است که جهت بررسی اثر نسخه دیالیز بر پیامد های قلبی عروقی حاصل، کاهش مرگ ناگهانی قلبی، بیماری‌ های قلبی-عروقی و مرگ در بیماران همودیالیز مطالعات آینده نگر بیشتری لازم است.

• اثر همودیالیز شبانه بر هوشیاری بیماران: هوشیاری و عملکرد شناختی در بیماران کلیوی مزمن دچار اختلال می‌شود. این در حالی است که در مطالعه‌ای نشان داده شده است که همودیالیز شبانه ممکن است با بهبود عمومی قوای شناختی بیماران از جمله بهبود کارایی حرکتی از طریق فرمان‌ های حرکتی صادره از مغز و حافظه موقت همراه باشد. از طرفی، به نظر می‌رسد که عمل پیوند کلیه در بیمارانی که قبلا تحت درمان همودیالیز معمول بوده‌اند، سبب بهبود حافظه لغوی شنوایی و سرعت پردازش سایکوموتور آنان می‌شود، در حالیکه این پیامد ها در بیمارانی که به روش دیالیز شبانه روی آوردند قابل مشاهده نبود.
• اثر همودیالیز شبانه بر پیوند کلیه: ممکن است نوع روش درمانی بر پیامد های پس از عمل پیوند کلیه اثرگذار باشد. دریافت این مفاهیم وابسته به مطالعات طولانی‌ مدت در بررسی همودیالیز معمول و همودیالیز شبانه است. در مطالعه‌ ای که در همین راستا انجام شده است، به نظر می‌ رسد نوع روش درمانی (همودیالیز معمول و همودیالیز شبانه) قبل از عمل پیوند کلیه اثری بر سطح یا میزان بدتر شدن نرخ فیلتراسیون گلومرولی ندارد.

همچنین بخوانید >> کراتینین چیست؟

• اثر همودیالیز شبانه بر مرگ و میر: داده‌ های محدودی از نرخ مرگ و میر طولانی‌ مدت بیماران همودیالیز شبانه در دسترس است. طبق مقالات منتشر شده، نتایج بسیار متفاوت و متناقض است، بگونه‌ ای با بررسی بیماران همودیالیز شبانه و همودیالیز معمول، نرخ مرگ و میر بدون تفاوت، کمتر (تغییر روش درمانی با همودیالیز شبانه همراه با بهبود بقا بیماران بوده است) یا بالاتر بوده است. بنابراین، میتوان نتیجه‌ گیری کرد که اینگونه مطالعات بسیار بحث برانگیز است زیرا تعداد حجم نمونه معمولا اندک است و نمیتوان منکر اثر نسخه‌ های مختلف همودیالیز بر پیامد مرگ و میر بود و همچنان نیازمند مطالعات بیشتر در این زمینه هستیم.

محدودیت و چالش‌های همودیالیز شبانه

موانع و چالش‌ های همودیالیز شبانه عبارتند از:

• مشکلات مربوط به دسترسی عروقی ناشی از استفاده مکرر از آن
• افزایش‌ هزینه‌های مستقیم دیالیز شبانه در مقایسه با دیالیز رایج در مراکز
• مانیتورینگ بیمار در حالت خواب بخصوص مانیتورینگ فشار خون بیمار

در همودیالیز شبانه در منزل علاوه بر موارد بالا، بیمار بعلت عدم وجود پرسنل درمانی و مهندسی مستقر در مراکز دیالیز، نگرانی‌ های دیگری نیز دارد از جمله ترس از سوزن‌ زدن به خود و نگرانی از وقایع حین دیالیز. مشکل دیگر، فرسایشی بودن همودیالیز در منزل در طولانی‌ مدت برای خانواده بیمار است. در همودیالیز در منزل نیاز است که همراه بیمار همیشه در دسترس‌ باشد و بتواند وقت کافی را اختصاص دهد، همچنین شرایط خاص نگهداری و مراقبت از بیمار و تجهیزات دیالیز در طولانی‌ مدت ممکن است برای خانواده و نزدیکان بیمار خسته‌کننده باشد. در اصل می‌ توان نتیجه‌ گیری کرد که این موارد بر اهمیت بیش از پیش وجود همراه مناسب (ترجیحا پرستار دیالیز آموزش‌ دیده) و مانیتورینگ حین دیالیز تاکید دارد.

سیستم ارائه خدمت همودیالیز شبانه

شروع و گسترش موفق سیستم جامع ارائه خدمت همودیالیز شبانه، نیازمند برنامه‌ ریزی مدون برای افزایش تعداد بیماران و تلاش در راستای کاهش تعداد بیمارانی است که از ادامه این روش درمانی امتناع می‌ کنند.

ارائه خدمت همودیالیز شبانه از دو منظر قابل توجه است:

• پیامد های بالینی بهتر برای بیماران
• استفاده از امکانات و ظرفیت‌ های موجود و ارائه خدمت به روش‌ های نوین و متنوع‌ تر برای مثال: ارائه خدمت همودیالیز شبانه در مرکز سبب گسترش کاربرد و افزایش ظرفیت خدمت‌رسانی مراکز دیالیز با بهره‌گیری از تجهیزات و امکانات موجود در این مراکز می‌شود. در واقع بستر اولیه ارائه این خدمت فراهم است. بدین صورت که پرسنل متخصص و تجهیزات لازم برای انجام همودیالیز اعم از دستگاه دیالیز، دستگاه آب RO و تجهیزات مصرفی فراهم است. هم‌چنین ملاحظات مربوط به مدیریت تجهیزات، کنترل عفونت و دفع زباله نیز مطابق روال مرکز انجام می‌ شود. بدین ترتیب، با افزودن شیفت شب می‌توان ظرفیت ارائه خدمت مراکز را افزایش داد و پذیرای بیماران بیشتری بود.

• ارائه خدمت همودیالیز شبانه در منزل سبب آزاد سازی بخش‌ های بیمارستانی می‌ شود. بنابراین، امکان اختصاص بخش‌ های آزاد‌ شده به فعالیت‌ های ضروری‌ تر و یا در راستای گسترش کاربرد مرکز درمانی فراهم م ی‌شود.

البته همواره میبایست توجه نمود که ارائه خدمت جدید درمانی با چالش‌ های اجرائی همراه است و میبایست ملاحظاتی را همواره در نظر داشت. از جمله می‌توان به آموزش و مدیریت پرسنل، انتخاب مناسب بیماران، تجهیز مناسب مرکز و راهکار های حمایتی از بیماران و همراهشان و کارگزاران نظام سلامت اشاره نمود که در ادامه هر یک بصورت مجزا بررسی شده‌اند.

آموزش و مدیریت پرسنل مراکز دیالیز

اگر چه پرسنل مراکز دیالیز افراد متخصص و آموزش‌ دیده هستند ولی میبایست برنامه‌ ریزی مدون جهت آموزش جامع و تخصصی این پرسنل در امر دیالیز شبانه داشت. بعنوان مثال، آموزش متخصصین نفرولوژیست در تجویز نسخه های دیالیز شبانه و همچنین پرستاران در امر آموزش به بیمار و تنظیم دستگاه دیالیز متناسب با نسخه تجویزی. نکته قابل توجه این است که یکی از نگرانی های گزارش‌شده از جانب کادر درمانی مرکز، نگرانی از بابت تعداد پرسنل بوده است؛ اگرچه تعداد شیفت شبانه کمتر است ولی طولانی‌ تر است و میبایست افراد همواره در دسترس باشند.

انتخاب بیمار

یکی دیگر از مراحل اصلی پیاده‌ سازی سیستم ارائه خدمت همودیالیز شبانه، انتخاب مناسب بیماران است. میبایست بیمارانی انتخاب شوند که به انجام همودیالیز شبانه علاقمند باشند برای مثال بیمارانی که شاغل هستند و یا در اختصاص وقت کافی به شیفت همودیالیز روزانه با مشکل مواجه می‌باشند .

تجهیز مناسب مرکز و فراهم‌سازی سیستم مانیتورینگ

تجهیز مناسب مرکز بسیار اهمیت دارد. برای مثال، بسیاری از بیماران همودیالیز شبانه در مرکز، از سیستم گرمایشی شب مرکز ناراضی بودند.

از طرف دیگر، مانیتورینگ بیمار و دستگاه حین دیالیز اهمیت فراوانی دارد، بخصوص در همودیالیز شبانه که بیمار در خواب است. بدین ترتیب، مراکز بایستی به سیستم مانیتورینگ مناسب تجهیز شوند تا هر گونه وقایع حین دیالیز و آلارم‌های مرتبط با دستگاه را سریعا تشخیص داده و توسط پرسنل مستقر در مرکز برطرف کنند. البته با توجه به نتایج مقاله منتشرشده در این خصوص، به نظر می‌رسد که مشکلات همودیالیز شبانه در مرکز بیشتر مرتبط با وقت‌ شناسی بیماران برای رسیدن در موعد مقرر به مرکز و شروع و اتمام به موقع شیفت دیالیز جهت آماده‌ سازی مرکز و دستگاه‌ ها برای آغاز شیفت صبح فردا بوده است. این در حالی است که در همودیالیز رایج در مرکز مشکلات بیشتر مربوط به مداخلات پزشکی و کنترل عفونت بوده است.

راهکارهای حمایتی نظام سلامت

نظام سلامت و کارگزاران آن میبایست راهکار های حمایتی از بیماران و خانواده آنان را در نظر داشته باشند و برای آن برنامه‌ریزی مناسب انجام دهند. از جمله می‌ توان در باز پرداخت هزینه‌ ها و حمایت‌ های مشاوره‌ ای از بیماران و همراهشان جهت جلوگیری از خستگی و افسردگی اشاره نمود. مشاهده شده است که بیماران و همراهشان همواره فاکتور های ابتلا به افسردگی را دارند.

ملاحظات همودیالیز شبانه در منزل

لازم به ذکر است که موارد بیان ‌شده، در ارائه خدمت همودیالیز شبانه در منزل نیز بایستی مورد توجه قرار گیرد، بخصوص انتخاب بیمار، آموزش بیمار و پرسنل و مانیتورینگ حین دیالیز نیازمند دقت بسیار بالاتری است. همچنین نقش نظام سلامت و کارگزاران آن در حمایت‌ های اقتصادی از بیماران و خانواده آنان در همودیالیز در منزل دوچندان است.

در انتخاب بیمار میبایست توجه شود که بیمار حتما همراه مناسب داشته باشد. در واقع همراه بیمار یکی از افرادی است که در اجرای موفقیت‌ آمیز همودیالیز شبانه نقش کلیدی دارد. در صورتیکه همراه مناسب در خانواده بیمار نباشد، میبایست از پرستاران آموزش‌ دیده در این خصوص کمک گرفت و یا به انجام همودیالیز شبانه در مرکز پرداخت.

همچنین، اهمیت مانیتورینگ در همودیالیز در منزل در نظارت بر وقایع حین دیالیز و آلارم‌ های دستگاه بیش از پیش است، بگونه‌ ای که این نیاز از جانب بیماران نیز مطرح است و یک درخواست رایج بین بیمارانی است که دوره گذار از مرکز به خانه را میگذرانند.

زمانی که تیم درمانی و مهندسی اطمینان حاصل کنند که شرایط بیمار پایدار است و او در استفاده از دستگاه و انجام دیالیز مشکل پیچیده ای ندارد، می‌ توان میزان نظارت‌ها را کمتر نمود.

در واقع مانیتورینگ می‌ تواند در کاهش اضطراب بیماران و ایجاد اعتماد به نفس در آنان نقش کلیدی داشته باشد، زیرا بیماران مطمئن هستند که تحت نظارت تیم تخصصی قرار دارند. از طرف دیگر، دستگاه میبایست همواره تحت نظارت تیم تخصصی مهندسی باشد؛ تعداد مهندسین وابسته به پیچیدگی و قابلیت اطمینان دستگاه دیالیز است.

توجه به موارد بیان‌ شده در برنامه‌ریزی مناسب برای ارائه هر چه بی‌ نقص‌تر خدمت درمانی بسیار رهگشا خواهد بود و می‌ توان به افزایش رضایت‌ مندی بیماران و پرسنل و گسترش هر چه بهتر سیستم ارائه خدمت امیدوارتر بود.

همچنین بخوانید >> سنگ کلیه چیست؟ انواع، علائم و راه های پیشگیری، تشخیص و درمان

نتیجه‌گیری

در پی افزایش روزافزون تعداد بیماران نارسائی کلیوی مرحله آخر، ناگزیر به روی‌آوردن به روش‌ های درمانی جایگزین و ارائه تنوع در سبد ارائه خدمت دیالیز هستیم.

از طرفی بهبود کیفیت زندگی این بیماران همواره دغدغه ارائه‌ دهندگان خدمت سلامت بوده است. طبق مطالعات انجام‌ شده در دنیا، همودیالیز شبانه که با افزایش مدت زمان و فرکانس انجام همودیالیز همراه است سبب بهبود پیامد های کلینیکی بیماران می‌ شود.

همچنین، با انجام همودیالیز در شب، بیماران قادر هستند که زمان خود را بهتر کنترل نموده و به راحتی به شغل و فعالیت‌ های روزمره خود بپردازند. با وجود تمام مزایای برشمرده شده، ترس بیماران از انجام همودیالیز در منزل و استفاده از دستگاه‌ های دیالیز با تمام پیچیدگی‌ هایش همواره مانعی بر سر راه ارائه این خدمت بوده است. بدین ترتیب، راه‌حلی مبنی بر همودیالیز شبانه در مراکز دیالیز مطرح شده است. به کمک این روش، علاوه بر ایجاد تنوع در سبد ارائه خدمت و بهره‌گیری از مزایای قابل توجه همودیالیز شبانه، امکان بهره‌برداری از امکانات موجود در مراکز دیالیز بطور مضاعف فراهم می‌شود که همراه با ارائه خدمت به تعداد بیشتری از بیماران و استفاده حداکثری از پتانسیل‌ های زیر ساختی و پرسنلی مراکز دیالیز حال حاضر است.

متن این مقاله، توسط واحد مفاهیم و پژوهش‌ های سلامت و زیست-پزشکی شرکت آفرینش سلام تدوین شده است. این تیم بعنوان هسته سلامت بخش تحقیق و توسعه شرکت آفرینش سلام، متشکل از متخصصین و فارغ‌ التحصیلان دانشگاه‌ های برتر در رشته‌ های پزشکی، پرستاری، بهداشت و مهندسی پزشکی است.

هدف از ارائه این فایل، افزایش آگاهی در حوزه شیوه‌ های جدید درمان نارسائی کلیوی مرحله آخر (ESRD) بخصوص “همودیالیز شبانه” به منظور برنامه‌ ریزی آینده در پاسخ به نیازهای این بیماران تدوین شده است.

با توجه به رسالت تیم HBCR، مفهوم همودیالیز شبانه از سه جنبه بیولوژی، پزشکی و سلامت بررسی شده است. همچنین نویسندگان در نگارش این فایل، سعی بر جامعیت و اعتبار محتوای مورد بررسی داشته‌ اند، بنابراین پایگاه‌ های جامع داده نظیر PubMed، Scopus و Google Scholar استفاده و مقالات متعددی از سال 1970 تا سال 2022 از میان مقالات و کتب منشترشده معتبر در ژورنا‌ل‌ های بین‌ المللی انتخاب شدند. اعتبار مقالات از آنجایی قابل استناد است که این مطالعات پس از طی فرآیند داوری و بررسی دقیق توسط داوران آن ژورنال، منتشر شده و قابل دسترسی از طریق اینترنت هستند.

اگر شما بیمار دیالیزی هستید و در این خصوص سوالی دارید، آن را از قسمت نظرات با ما در میان بگذارید.

ترجمه، گردآوری و بازنویسی شده توسط تیم آفرینش سلام و مجله پزشکی سلام