سنگ کلیه چیست؟ انواع، علائم و راه های پیشگیری، تشخیص و درمان

سنگ کلیه چیست؟

سنگ های کلیه اجسام سختی مانند سنگریزه هستند که می توانند در داخل کلیه شما ایجاد شوند.
آنها از مواد معدنی و نمک ساخته شده اند. ممکن است بشنوید که پزشک آنها را سنگ کلیه، سنگ مجاری یا سنگ مثانه می نامد. (اسامی علمی شناخته شده: Renal Calculi, Nephrolithiasis, Urolithiasis, Kidney Stone)

سنگ کلیه اغلب کوچک است، معمولاً به اندازه یک دانه ذرت و یا یک دانه نمک.

زمانی که بدن شما مقدار زیادی از مواد معدنی خاص داشته باشد و در عین حال مایع کافی نداشته باشد، می توانند شکل بگیرند.
سنگ ها می توانند قهوه ای یا زرد و صاف یا خشن باشند.

همچنین بخوانید >> کلیه های شما چگونه کار می کنند؟

علائم سنگ کلیه:

شما ممکن است سنگ کلیه داشته باشید و علائمی نداشته باشید. یا علائم ممکن است تا زمانی که سنگ کلیه شما حرکت نکند شروع نشود.

یک سنگ می تواند در کلیه شما حرکت کند. همچنین می تواند وارد لوله ای شود که کلیه شما را به مثانه متصل می کند. علائم می توانند خفیف یا قوی باشند و شامل موارد زیر میشود:

• درد شدید در پهلو یا پشت، زیر دنده ها (پزشک شما ممکن است آن را به عنوان قولنج کلیوی معرفی کند)
• درد در ناحیه کشاله ران و پایین شکم
• دردی که می آید و می رود و شدت آن متغیر است
• درد در هنگام ادرار کردن
• رفتن به دستشویی بیشتر از حد معمول
• ادراری که کدر، صورتی، قرمز یا قهوه ای است یا بوی بد می دهد
• احساس می کنید که به صورت مداوم نیاز به ادرار کردن دارید
• در صورت ابتلا به عفونت: تب و لرز
• حالت تهوع و استفراغ
• احساس سوزش در هنگام ادرار کردن
• هنگام ادرار کردن، ادرار کمتری دارید

چه زمانی نیاز است تا به یک پزشک متخصص مراجعه کنید؟

اگر واقعاً درد شدیدی دارید، باید به یک پزشک متخصص مراجعه کنید. علائم دیگری که باید به سرعت به دنبال مراقبت های پزشکی باشید عبارتند از:

• احساس مشکل و درد در شکم و استفراغ و حالت تهوع در زمان احساس درد
• تب کردن و سپس سرد شدن بدن و ادامه این چرخه در زمانی که احساس درد می کنید
• وجود خون در ادرار یا احساس درد در هنگام ادرار کردن

همچنین بخوانید >> هر آنچه باید در مورد سرطان کلیه بدانید

علل سنگ کلیه و عوامل خطرناک:

هم مردان و هم زنان ممکن است به سنگ کلیه مبتلا شوند، اما احتمال ابتلای مردان به سنگ کلیه تقریباً دو برابر زنان است.

اغلب دشوار است که بفهمیم چه چیزی باعث ایجاد سنگ کلیه شده است. اما زمانی اتفاق می‌افتند که ادرار شما دارای مقادیر بالایی از مواد معدنی باشد. این مواد شامل موارد زیر می شوند:

• کلسیم
• اگزالات
• اسید اوریک

اگر در بدنتان ادرار کافی برای کاهش غلظت بالای مواد معدنی نداشته باشید، ممکن است سنگ ایجاد شود.
به این مثال توجه کنید: در یک لیوان حاوی نوشیدنی، ترکیبی از مواد پودری ( مثل آرد و …) را بریزید. حال اگر به اندازه کافی مایع (مثلاً آب یا آبمیوه) به لیوان اضافه نکنید، پودر گلوله شده و به تکه های سفت و خشک تبدیل می شود.

مواردی که می توانند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند عبارتند از:

• آنچه می خورید
• اسهال (که می تواند باعث کم آبی بدن شما شود)
• چاقی
• سابقه خانوادگی ابتلا به سنگ کلیه
• بارداری

مواردی که می توانند باعث ایجاد سنگ کلیه شوند عبارتند از:

• کم آبی بدن
• شرایط پزشکی شامل جراحی بای پس معده، بیماری التهابی روده (کولیت اولسراتیو یا کولیت روده و بیماری کرون)، کلیه اسفنجی مدولاری(یک اختلال نادر)، نقرس، دیابت و بیماری دنت ( بیماری کلیوی مزمن غالبا در مردان)

همچنین بخوانید >> علائم و نشانه های سرطان روده بزرگ

• مکمل های ویتامین C
• کمبود کلسیم دریافتی در رژیم غذایی روزانه
• اگزالات یا پروتئین بیش از حد در رژیم غذایی شما
• برخی از داروها مانند تریامترن (Dyazide، Maxzide)، یک ادرارآور که فشار خون بالا را درمان می کند.
• داروهای ضد تشنج؛ ضد احتقان ها؛ کورتیکواستروئیدها؛ و مهارکننده های پروتئاز مانند سولفات ایندیناویر (Crixivan) برای ایدز

انواع سنگ کلیه:

پزشکان سنگ های کلیه را به انواع مختلف تقسیم می کنند.
دانستن اینکه شما به کدام نوع مبتلا هستید در انتخاب روش درمان موثر است. انواع سنگ های کلیه عبارت اند از:

1. سنگ های کلسیمی: آنها شایع ترین نوع سنگ های کلیه هستند.
   حتی خوردن برخی از مواد غذایی بسیار غنی از اگزالات، مانند ریواس، یا مصرف سطوح بالای غیرعادی ویتامین D، می تواند شانس ابتلا به این نوع را افزایش دهد.
   اگر معمولاً به اندازه کافی آب ننوشید یا اگر زیاد عرق می کنید و مایعاتی را که از دست می دهید جایگزین نکنید، می توانید به این نوع مبتلا شوید.
2. سنگ‌ های سیستین: آنها کمترین درصد احتمال تشکیل را دارند و دلیل شکل گیریشان جهش ژنتیکی است.
   در این شرایط کلیه‌ های شما در جذب مجدد ترکیبی به نام سیستین مشکل دارند که در مراحل شدید تر به ادرار می‌رود و باعث تشکیل سنگ می‌شود.
3. سنگ‌ های استروویت: عفونت‌ ها به‌ ویژه در دستگاه ادراری می‌توانند باعث ایجاد این نوع سنگ ها شوند.
4. سنگ‌های اسید اوریک: خوردن مقادیر زیادی پروتئین حیوانی می‌تواند منجر به تجمع اسید اوریک در ادرار شود.
   که در نهایت می تواند سنگی با کلسیم یا بدون کلسیم تشکیل دهد. عوامل خطرناک شامل نقرس، دیابت و اسهال مزمن است.

راه های تشخیص سنگ کلیه:

دکتر شما چگونه متوجه می شود که شما واقعاً سنگ کلیه دارید؟ ابتدا سوابق پزشکی شما را بررسی کرده و شما را معاینه می کنند.
سپس، در صورت نیاز، آزمایش هایی را برای گرفتن عکس از کلیه ها و مجاری ادراری شما درخواست می کنند.

آزمایش هایی که ممکن است از شما درخواست شوند:

• آزمایش خون: می تواند نشان دهد که آیا کلسیم یا اسید اوریک بیش از حد در خون شما وجود دارد یا خیر. این آزمایش همچنین به پزشک شما اطلاعات بسیار زیادی در مورد میزان سلامت کلیه هایتان و نحوه عملکرد آنها می دهد.
• آزمایش ادرار: ممکن است پزشک به شما بگوید که یک یا دو نمونه 24 ساعته جمع آوری کنید. این آزمایش، وجود بیش از حد مواد معدنی سنگ ساز در ادرار شما و یا عدم وجود میزان کافی ترکیباتی که مانع تشکیل سنگ کلیه می شوند را نشان می دهد.
• آزمایش‌ های تصویربرداری: پزشکان از این آزمایش‌ها برای بررسی وجود سنگ در دستگاه ادراری استفاده می‌کنند.
  ممکن است از شکم خود رادیوگرافی یا توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) بگیرید که مجموعه ای از اشعه های ایکس را ترکیب می کند تا تصویری از بدن شما ایجاد کند. اشعه ایکس می تواند سنگ های بزرگتر را نشان دهد، اما سی تی اسکن به پزشکان کمک می کند تا سنگ های کوچک را پیدا کنند.
• تجزیه و تحلیل سنگ‌ های دفع شده: پزشک از شما می‌خواهد که از طریق یک صافی ادرار کنید تا سنگ‌هایی که ممکن است دفع شوند را بگیرید. سپس سنگ ها را به آزمایشگاه می فرستند تا ببینند از چه چیزی ساخته شده اند. این می تواند به آنها بگوید چه چیزی باعث ایجاد سنگ در بدن شما شده و چگونه آنها را درمان کنید.

زنان باردار باید در سه ماهه اول بارداری به جای سی تی اسکن سونوگرافی انجام دهند، زمانی که نوزادان بیشتر در معرض خطر آسیب ناشی از تشعشع هستند. سی تی اسکن با دوز کم در سه ماهه دوم و سوم خطر کمتری دارد.

راه های درمان سنگ کلیه:

همه سنگ های کلیه نیاز به درمان ندارند. اگر سنگ کوچک است، ممکن است بتوانید هنگام ادرار کردن از شر آن خلاص شوید.  کار هایی که برای سرعت بخشیدن به عبور سنگ می توانید انجام دهید عبارت اند از:

• نوشیدن مقدار کافی آب:  نوشیدن هشت تا ده لیوان آب در روز، از تجمع مواد معدنی در ادرار شما جلوگیری می کند. هدف خود را داشتن ادراری شفاف رنگ قرار دهید.
• مصرف دارو های مسکن بدون نیاز به نسخه پزشک: ایبوپروفن یا ناپروکسن سدیم می تواند ناراحتی را کاهش دهد. اما فقط در صورت تایید پزشک مصرف کنید.
• استفاده از دارو های کمک کننده: پزشک می تواند دارویی به شما بدهد که به عنوان مسدود کننده آلفا شناخته می شود. ماهیچه های حالب شما را شل می کند (لوله ای که ادرار را از کلیه ها به مثانه می رساند)، بنابراین می توانید سنگ ها را سریعتر و با درد کمتری دفع کنید.

ممکن است پزشک متخصص از شما بخواهد که سنگ دفع شده از طریق ادرار را ذخیره کنید تا آن را مورد آزمایش قرار دهد. دانستن این که سنگ شما از چه نوعی است، ممکن است به شما کمک کند تا سنگ دیگری در بدن شما ایجاد نشود.

اگر سنگ شما بزرگتر است و قادر به دفع آن از طریق ادرار نیستید، ممکن است درد زیادی داشته باشید. در این حالت، پزشک متخصص می تواند سنگ را به چند روش بشکند، بنابراین بدن شما می تواند در نهایت از شر آن خلاص شود. این روش ها شامل موارد زیر میشوند:

• سنگ شکنی برون اندامی با امواج شوک (ESWL): این روش، رایج ترین روش سنگ شکنی برای سنگ کلیه است. از امواج ضربه ای استفاده می کند که می تواند سنگ را به قطعات کوچک تری تبدیل کند. سپس قطعات کوچکتر به راحتی می توانند در ادرار شما دفع شوند. مدت زمان درمان حدود یک ساعت طول می کشد و معمولاً می توانید حدود یک ساعت بعد از آن به خانه بروید.
  این روش درمانی شامل هیچ بریدگی جراحی نیست، اما همچنان مقداری احساس درد خواهید کرد.
  پزشک متخصص در مورد گزینه های بی حسی با شما صحبت خواهد کرد که شامل: آرام بخش، بی حسی موضعی (فقط ناحیه ای که در آن احساس درد دارید بی حس می شود اما به صورت کلی بیهوش نمی شوید و هشیار خواهید بود) و بیهوشی عمومی (شما در طول عمل بیدار نیستید و به طور کلی بیهوش خواهید شد) می شود.
• اورتروسکوپی: این روش سنگ کلیه و حالب را درمان می کند. پزشک برای یافتن و برداشتن سنگ ها از یک اسکوپ نازک و قابل انعطاف استفاده می کند. آنها هیچ برشی در پوست شما ایجاد نمی کنند و در هنگام استفاده از این روش شما بیهوش خواهید شد. پزشک اسکوپ را از طریق مثانه و حالب به کلیه شما منتقل می کند. آنها از یک سبد کوچک برای برداشتن سنگ های کوچک استفاده می کنند. اگر سنگ‌ ها بزرگ‌ تر باشند، پزشک لیزر را از داخل اسکوپ عبور می‌دهد تا آنها را بشکند. اکثر بیماران در همان روز از بیمارستان ترخیص می شوند.
• نفرولیتوتومی از راه پوست: روش دیگری که پزشکان می توانند از شر سنگ کلیه خلاص شوند، ایجاد یک سوراخ کوچک در پشت بدن و از طریق کلیه به منظور برداشتن سنگ است. اگر از این روش برای درمان استفاده کنید، ممکن است مجبور شوید چند روز در بیمارستان بمانید.

راه های پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه:

هنگامی که یک بار سنگ کلیه داشته باشید، احتمال ابتلا مجدد به آن در مراحل بعدی زندگی بیشتر خواهد بود.

تقریباً نیمی از افرادی که یک بار سنگه کلیه داشته اند، اگر برای جلوگیری از آن تلاش نکنند و مراقبت های لازم را انجام ندهند، در عرض 7 سال به سنگ دیگری مبتلا می شوند.

همچنین بخوانید >> چگونه از بیماری کلیه پیشگیری کنیم؟

مراقبت های لازم برای عدم ایجاد سنگ کلیه عبارت اند از:

• مقدار زیادی آب بنوشید: شما باید روزانه حداقل هشت لیوان آب بنوشید. مقداری از این مایع دریافتی در طول روز می تواند آب پرتقال، لیموناد یا لیموترش باشد.
• کاهش مصرف سدیم و مواد غذایی شور و نمکی: وجود مقدار زیاد سدیم می تواند سطح کلسیم را در ادرار افزایش دهد که درنتیجه می تواند باعث تشکیل سنگ شود. اگر میزان سدیم دریافتی از غذا و نوشیدنی را کاهش دهید، به قلبتان کمک می کند و باعث کاهش فشار خون شما می شود.

همچنین بخوانید >> با این 10 تغییر ساده از قلب خود محافظت کنید

• مصرف میزان کافی کلسیم: این مرحله پیشگیرانه ممکن است کمی گیج کننده به نظر برسد، زیرا پزشکان به شما خواهند گفت که سطوح بالای کلسیم (به دلیل سدیم زیاد) در ادرار شما می تواند باعث ایجاد سنگ شود. عدم دریافت کلسیم کافی می تواند سطح اگزالات را در ادرار شما افزایش دهد. آنها در غذاهایی مانند ریواس، اسفناج، چغندر، تکه های سبوس دار، چیپس سیب زمینی و سیب زمینی سرخ کرده یافت می شوند. و اگزالات می تواند باعث ایجاد سنگ کلیه شود. بهتر است کلسیم خود را از غذاها و نوشیدنی ها به جای مکمل ها دریافت کنید.
• خودداری از مصرف برخی از مواد غذایی و نوشیدنی ها: اگر تا به حال حداقل یک سنگ کلیه داشته‌ اید، ایده خوبی است که مقدار پروتئین حیوانی‌ مصرفی روزانه خود را محدود کنید. برخی از مواد غذایی مانند تخم مرغ، اسفناج، چغندر، شکلات، مغز ها و همچنین نوشدنی هایی مثل نوشابه با ایجاد سنگ کلیه در ارتباط هستند.

عوارض سنگ کلیه:

عوارض می توانند به دنبال درمان سنگ کلیه بزرگ یا در نتیجه درمان نشدن سنگ ایجاد شوند. این عوامل می توانند شامل موارد زیر باشند:

• حالب مسدود شده
• صدمه به حالب
• خونریزی در حین جراحی
• احساس درد
• عفونت مجاری ادرار
• سپسیس، عفونتی که در تمام بدن شما پخش می شود.

منبع ترجمه

ترجمه و بازنویسی شده توسط مجله پزشکی سلام